Het is de meest succesvolle film van het jaar: Bankier van het Verzet. De film van regisseur Joram Lürsen trok meer dan 400.000 bezoekers, werd als Nederlandse inzending voor de Oscars gekozen en ontving vorige week maar liefst vijf Gouden Kalveren, waaronder die voor Beste Film. Het publiek is enthousiast, sommige historici minder. Is hun verzet terecht?

‘De grootste verzetsdaad die werd verzwegen’, zo luidt de ondertitel van de film. En ik moet toegeven: voor ik de film zag had ik er ook nog nooit over gehoord. Wel van Gijs van Hall, die eind jaren vijftig burgemeester van Amsterdam werd, maar dat hij samen met zijn broer Walraven een belangrijke rol speelde bij het financieren van het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog, was nieuwe informatie.

De grootste bankfraude uit de Nederlandse geschiedenis, dat is natuurlijk een perfect plot voor een spannende film. Bovendien is het nog waargebeurd ook. Tenminste, dat beweren de filmmakers.

De trailer van Bankiet van het Verzet.

De vergeten verzetsbankier

Historici, maar ook nabestaanden, lieten al voor de première van zich horen. Zo is een andere verzetsbankier, Iman Jacob van den Bosch, geruisloos uit de geschiedenis verdwenen, tot groot verdriet van zijn kleinzoon. In Bankier van het Verzet komt hij enkel als bijrol voorbij, en dan ook nog eens onder een andere naam.

Het bleek slechts een van de vele aanpassingen te zijn. Vrij Nederland publiceerde een uitgebreid artikel met alle historische onjuistheden in de film. Een historische kermis, vol effectbejag en clichés, oordeelt redacteur Harm Ede Botje. Niet alleen wordt Van den Bosch als mede-initiatiefnemer verzwegen, ook is er volgens de schrijver onnodig veel geweld aan de film toegevoegd – sommige kogels zouden nooit hebben rondgevlogen – en zijn er nieuwe liefdesrelaties bij verzonnen. Ook zou NSB’er Meinoud Rost van Tonningen nooit enige vermoedens hebben gehad van de grote fraude onder zijn bewind.

Bankier van het Verzet is in dit opzicht een historische film zoals alle andere: eentje waarbij de visie tussen historici en filmmakers op klassieke wijze botst (Beck, 2012). ‘Veel ingrepen zijn gedaan om het publiek te plezieren’, stelt Ede Botje vanuit historisch oogpunt. Maar is dat erg?

Een film, geen documentaire

In een speciale uitzending van de TV Show, omtrent de uitreiking van de Gouden Kalveren vorige week, sprak Ivo Niehe met regisseur Joram Lürsen. Niehe stelde dé vraag, Lürsen gaf hét antwoord.

Niehe: ‘Bankier van het Verzet is gebaseerd op een waargebeurd verhaal, was het niet nog waardevoller geweest als je alles conform de werkelijkheid had kunnen doen?’

Lürsen: ‘Dan had ik een documentaire moeten maken die heel veel meer afleveringen had gehad.’

Eigenlijk veegt de regisseur daarmee alle kritiek van tafel (nou ja, bijna alle kritiek, maar daarover later meer). Bankier van het Verzet is een speelfilm, geen documentaire. En ‘ingrepen om het publiek te plezieren’, is dat niet juist een goede zet?

Het is vervelend voor de familie Van den Bosch, maar het verhaal zou er enkel ingewikkelder op zijn geworden als álle betrokkenen een gelijkwaardige rol zouden hebben gekregen. Het verhaal zou er ook minder spannend door zijn geworden als Rost van Tonningen geen enkel benul had en minder dreigend in de camera had kunnen kijken. En die paar rondvliegende kogels die enkele figuranten hebben geraakt, zoveel kwaad kan dat in een film toch niet?

Bankier van het Verzet kent weinig nuances en heeft daar ook geen tijd voor. Is dat erg? Nee. Het zijn duidelijke keuzes die goed binnen het genre passen en juist het publiek prikkelen (Knevel & Turpijn, 2015). Zou het verhaal historisch volledig juist verteld zijn, zouden er geen 400.000 bezoekers op af zijn gekomen – hoogstens 4.000.

Discussie achter de schermen

Toch hadden de makers van sommige kritiekpunten kunnen leren. Zo hadden ze minder moeten uitdragen dat ‘alle stappen historisch correct zijn’. Ze hadden niet moeten zeggen dat het een waargebeurd verhaal is, maar een verhaal op de waarheid gebaseerd. In het geval van het verzet in de Tweede Wereldoorlog – een gevoelige en nog relatief recente gebeurtenis – is het altijd goed om rekening te houden met nabestaanden. Voor de film is wel volop samengewerkt met de nabestaanden van Van Hall, maar was het ook wel netjes geweest om de familie Van den Bosch in ieder geval te vermelden waaróm bepaalde keuzes zijn gemaakt.

Het is een discussie achter de schermen, waar het grootste deel van het publiek zich niets van aantrekt. Gelukkig maar. De Volkskrant omschreef de film in hun recensie als ‘spannend, versimpeld vermaak’. Het is gewoon een goede film, en daar is niets mis mee – zeker niet als nu meer dan 400.000 mensen mooi weten wie de gebroeders Van Hall waren. En wie weet dat het ‘vergeten verhaal’ nog bekender wordt als de film volgend jaar een Oscar binnensleept.

Dit artikel is geschreven voor de masteropleiding Publieksgeschiedenis, Universiteit van Amsterdam 2018-2019

Literatuurlijst

Beck, P.J. Presenting History: past and present.Basingstoke: Palgrave Macmillan.

Knevel, P. & Turpijn, J. (2015). "Dat is wel eens anders geweest!" Geschiedenis op de Nederlandse televisie’. BMGN-Low Countries Historical Review.