In Nederland ontstaat steeds meer kritiek op de behandeling van Javaanse boeren. De Nederlandse schrijver Multatuli verwoordt dit in zijn boek Max Havelaar uit 1860. Hij beschrijft hoe boeren worden onderdrukt en uitgebuit. Ook de liberalen, die in Nederland veel invloed hebben op het bestuur, willen dat de regering zich minder bemoeit met de economie van Nederlands-Indië.

Veertig jaar na de invoering wordt het cultuurstelsel afgeschaft en ontstaat een systeem van vrije arbeid. Voor de inheemse bevolking is dit geen verbetering. Nederlandse ondernemers hebben vrij spel en vergroten de producties op plantages. Om het zware werk te doen, worden contractarbeiders ingezet: uit Nederlands-Indië zelf of buurlanden. De arbeiders, ook wel koelies genoemd, werken soms wel twaalf uur per dag in de brandende zon en leven in bittere armoede. Wie niet wil, wordt aan het contract gehouden en wordt gestraft.