Ze zijn allebei geen ‘geschoolde historici’. En een hilarisch duo à la Bassie en Adriaan zijn ze ook al niet. Toch maakten journalisten Pieter-Jan Hagens en Jort Kelder een verfrissende tv-serie over belangrijke, ‘vaderlandse’ veld- en zeeslagen: Ten Strijde!. Juist hun opschepperij zorgt voor interessante inzichten.

Het is een wat eigenaardig gezicht: Pieter-Jan Hagens, de serieuze anchor van EenVandaag, die tot aan zijn knieën in een zwembad staat, omsingeld door modelschepen. Naast hem staat Jort Kelder, gehuld in koloniaal uniform, dat hij gedurende álle afleveringen draagt. Je moet er maar zin in hebben. Een onwaarschijnlijk duo, dat op zoek gaat naar de onwaarschijnlijkheden uit enkele belangrijke militaire gebeurtenissen uit het verleden. De Slag bij Nieuwpoort (1600), de verovering van de Zilvervloot (1628), de Slag bij de Grebbeberg (1940): het zijn enkele van de gebeurtenissen die telkens centraal staan.

Een belangrijke historische serie, vindt Kelder zelf tenminste. ‘Mijn stelling is: mensen die niet bereid zijn zich in de geschiedenis te verdiepen, kunnen zich beter ook niet met de toekomst bemoeien,’ stelt hij in De Lagarde. ‘Deze gebeurtenissen horen bij Nederland. Zo zijn wij geworden wie we zijn. Geschiedenis is relevant.’

Plaats delict

In de eerste aflevering gaan Hagens en Kelder op zoek naar het verhaal achter de Tocht naar Chatham (1667). Of nou ja: ze weten schijnbaar álles al. In de aflevering bezoeken ze juist het ‘plaats delict’, en proberen ze door middel van experimenten te achterhalen hoe waarschijnlijk de verhalen zijn. Zo wordt Michiel de Ruyter door Hagens in een betoog gericht aan Kelder van zijn sokkel gehaald: hij zou immers ziek op bed hebben gelegen tijdens de tocht. Jan van Brakel, dát is de echte held van Chatham, stellen de heren.

Een ‘nieuwe vorm’

Elke aflevering is een constante dialoog: de presentatoren hebben de kennis in pacht, introduceren de hoofdpersonen en scheppen de context. En dat terwijl ze zo dicht mogelijk op het verhaal zitten, ook al is die al eeuwen geleden vervaagd. ‘Ten Strijde! is een nieuwe vorm van geschiedenistelevisie’, stelt Kelder. ‘Je hebt de klassieke manier: een gedegen verhaal brengen, zoals Andere tijden doet. Wij hebben een poging tot beleving gedaan.’ In de eerste aflevering wordt bij de TU Delft getest of het schip de Pro Patria daadwerkelijk door een zware ketting van de Engelsen had kunnen varen (spoiler: ja, dat zou zomaar waar kunnen zijn). En verderop in de serie wordt Kelder gekielhaald, om zo te ervaren hoe iemand deze straf onderging (spoiler: dat overleeft hij).

Alwetende presentatoren

Hagens en Kelder schotelen je als kijker een bootlading informatie voor, waarbij ze allebei nog weleens geneigd zijn elkaar te overtroeven. Het zijn twee ‘alwetende presentatoren’, zoals Knevel en Turpijn (2015) dat omschreven. Zij hebben de touwtjes in handen. Het is een manier die de Van Rossems ook toepassen in hun (licht) historische stadswandelingen in Hier zijn de Van Rossems. Om Kelder tegemoet te komen: de vertelwijze verschilt inderdaad van veel andere historische tv-series, waarbij veelal de presentator bij historici en andere experts te rade gaat.

Het werkt aanstekelijk. Het is volgens Gray en Bell (2013) ook een van de krachten van televisie als medium voor het overbrengen van geschiedenis: verhalen, met een persoonlijke twist, waarbij het verleden zo dicht bij het heden wordt gebracht. Dat doen Hagens en Kelder door zelf ook het water in Engeland op te gaan – volgens Hagens zelfs met precies dezelfde windrichting en windkracht als drie eeuwen daarvoor. Als kijker ben je als het ware de reisgenoot van de twee ‘allesweters’, waardoor het verleden soms bijna aan te raken is (Edgerton, 2000).

Malle pakje

Het narratief dat bij Ten Strijde! is gekozen is een slimme. Dat het niet een maar twee presentatoren zijn versterkt de autoriteit. En dat zij als twee niet-historici, maar ongetwijfeld met een flinke dosis historische kennis en inzichten, op pad gaan, maakt het een geslaagd voorbeeld van publieksgeschiedenis.

En misschien is het vergezocht, maar zelfs het malle pakje dat Kelder bij al zijn reizen draagt, draagt bij aan de beleving. De outfit zal ongetwijfeld niet volledig historisch kloppend zijn, maar is wel een blijk van het doel dat het praatgrage duo voor ogen heeft: de verhalen van veld- en zeeslagen dichtbij halen voor het publiek. We hoeven immers niet allemaal gekielhaald te worden, toch?

Dit artikel is geschreven voor de masteropleiding Publieksgeschiedenis, Universiteit van Amsterdam 2018-2019

Verwezen naar

Edgerton, G. (2000). Television as historian: an introduction. Film & History. An interdisciplinary journal of film and television studies.

Gray, A. & Bell, E. (2013). History on Television. Londen/New York: Routledge.

Knevel, P. & Turpijn, J. (2015). "Dat is wel eens anders geweest!" Geschiedenis op de Nederlandse televisie’. BMGN-Low Countries Historical Review.