Hollywoodfilms, muziek, dans, maar ook een economische crisis, werkloosheid en extremisme. De jaren twintig en dertig van de twintigste eeuw zien wij nu als een periode met twee kanten. De tijd wordt het interbellum genoemd: Latijn voor tussen (‘inter’) twee oorlogen (‘bellum’). Dit is de geschiedenis van het interbellum in Nederland samengevat in een tijdlijn.
Een jaar voor het einde van de Eerste Wereldoorlog, breekt in Rusland een revolutie uit. De communisten grijpen de macht: ze streven naar een eerlijkere verdeling van welvaart en meer macht voor de arbeiders. Dit inspireert Pieter Jelles Troelstra, de leider van de Nederlandse politieke partij SDAP. Hij roept op 12 november 1918, een dag na de wapenstilstand, op tot revolutie en het stichten van een communistische staat. Hij krijgt weinig steun: de mislukte revolutie wordt de ‘vergissing van Troelstra’ genoemd. De confessionele partijen, die op geloof zijn gebaseerd, zijn – en blijven – in de politiek de grootsten.
☞ Meer weten: De mislukte revolutie van Troelstra (Welkom in de Jaren 20 en 30)
Niet alleen de Eerste Wereldoorlog, ook een grote epidemie maakt eind jaren tien veel slachtoffers. Spaanse kranten schrijven als eerste over de ziekte, die daarom de Spaanse griep wordt genoemd. Door ondervoeding, gebrekkige hygiëne en onvoldoende medische kennis verspreidt het virus zich over de wereld. In 1919 zijn wereldwijd al 20 tot 50 miljoen doden gevallen – in Nederland naar schatting 30.000.
☞ Meer weten: De Spaanse griep in Nederland (SchoolTV)
Na hun succesvolle aandeel in de Eerste Wereldoorlog, zijn de Verenigde Staten een wereldmacht. Op cultureel gebied ontpopt het zich tot voorbeeldland. Films uit Hollywood zijn te zien in de bioscoop. Modetrends, zoals korte rokken en korte bobkapsels, worden in Nederland overgenomen. De populaire dans de charleston wordt dankzij een musical uit 1923 wereldwijd bekend. Deze roaring twenties – roerige jaren twintig – bieden vreugde en voorspoed na jaren van oorlogsdreiging en armoede. Oudere generaties vrezen ondertussen dat de Nederlandse identiteit verdwijnt door dit ‘zondig vermaak’.
☞ Meer weten: The roaring twenties (Welkom in de Jaren 20 en 30)
De tegenstellingen in de samenleving – over vooruitgang, politieke opvattingen en normen en waarden – komen tot uiting in de verzuiling. De Nederlandse samenleving bestaat uit verschillende zuilen die naast elkaar leven. De katholieken, de protestanten, de socialisten en de liberalen vormen de grootste groeperingen. Men gaat met mensen binnen de eigen zuil om en gaat naar eigen scholen, eigen ziekenhuizen, eigen winkels en eigen sportverenigingen. Bij verkiezingen wordt trouw op de eigen politieke partij gestemd: de confessionelen zijn de grootste. Met de opkomst van de radio ontstaan in 1924 verschillende omroepen, die zo hun eigen geluid kunnen laten horen.
☞ Meer weten: Wat is verzuiling? (Clipphanger)
Op economisch gebied neemt de welvaart in de jaren twintig toe. Nieuwe producten, zoals de stofzuiger en de auto, maken het leven comfortabeler. Toch leven nog veel mensen in slechte omstandigheden, in krotwoningen zonder hygiëne.
In 1929 breekt in de Verenigde Staten een beurscrash uit. Het zorgt voor een wereldwijde economische crisis. In Nederland gaan bedrijven failliet. Hierdoor neemt de werkloosheid en de armoede toe. Werklozen moeten in ruil voor een uitkering bijdragen aan werkverschaffingsprojecten, zoals het aanleggen van kanalen en wegen. Met een aanpassingspolitiek waarbij flink wordt bezuinigd, probeert de regering de crisis te bezweren. Het leidt tot toenemende onvrede in Nederland.
☞ Meer weten: Wat was de beurskrach? (High Speed History)
Gevoed door de hoge werkloosheid en onvrede in de samenleving, wordt in 1931 de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) opgericht. Anton Mussert is de leider van deze extreemrechtse politieke partij. Zij streven naar een Nederland met één krachtige leider, zonder democratie. De partij blijft in Nederland klein: het leidt tot veel weerstand en door de verzuiling blijven de meeste Nederlanders trouw aan hun eigen politieke partij.
☞ Meer weten: De opkomst van de NSB (SchoolTV)
In Duitsland is de onvrede en armoede nog groter dan in Nederland. Veel onvrede komt nog voort uit de grote straffen die Duitsland heeft gekregen voor de Eerste Wereldoorlog. Adolf Hitler speelt hier met zijn Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP) op in. Hij belooft zijn aanhangers, de nazi’s, een groot Duits rijk. De nazi’s geven de Joden de schuld van de slechte economie.
In 1933 wordt Hitler gekozen tot rijkskanselier. Duitsland wordt een dictatuur. Het antisemitisme neemt toe. Veel Duitse Joden vluchten daarom, onder andere naar Nederland. Ze zijn echter niet altijd welkom: bij veel Nederlanders bestaat de vrees dat ze banen zouden inpikken en de economie ontwrichten.
☞ Meer weten: Duitsland 1933: van democratie naar dictatuur (Anne Frank Stichting)
Beetje bij beetje vergroot Hitler zijn macht in Europa. Hij neemt gebieden in en groepen in de samenleving worden buitengesloten. Andere landen, zoals Frankrijk en Groot-Brittannië, willen geen nieuwe oorlog. Met appeasementpolitiek proberen ze de vrede te bewaren.
Nederland wil zich neutraal opstellen – net als in de Eerste Wereldoorlog. In 1939 breekt de Tweede Wereldoorlog uit met de Duitse inval in Polen. Het Nederlandse leger mobiliseert. Nederland wil neutraal blijven, maar de oorlogsdreiging neemt toe.
De neutraliteit van Nederland sneuvelt als op 10 mei 1940 Nederland wordt binnengevallen. De regering capituleert en de Duitse bezetters nemen het bestuur over. Het betekent het einde van het interbellum. En vooral het einde van de democratie en rechtsstaat in Nederland, voor vijf lange oorlogsjaren.
☞ Meer weten: Het bombardement van Rotterdam (SchoolTV)
Disclaimer bij de tijdlijn
De geschiedenis is een verhaal over vroeger, gebaseerd op historische gebeurtenissen en onderzoek hiernaar. De wijze van vertelling verschilt – door de auteur, de tijd en plaats van schrijven en het doel. Deze tijdlijn heeft als doel een globaal, en zo vereenvoudigd, beeld te schetsen van de historische ontwikkeling.
De tijdlijn is bruikbaar als samenvatting bij het volgende examenonderwerp van geschiedenis in het voortgezet onderwijs:
☞