Kinderzaal van het Buitengasthuis in Amsterdam, circa 1890. (Beeld: Collectie Stadsarchief Amsterdam)

Tijdlijn van de gezondheidszorg in Nederland

Koorts, misselijk, buikpijn – en het gaat maar niet over. Je kunt gelukkig snel bij de huisarts terecht en als het ernstig is, word je doorverwezen naar het ziekenhuis. Dankzij je verzekering hoef je niet eens voor alle kosten op te draaien. Dat was vroeger wel anders. Was je ziek? En had je geen geld? Dan had je pech. Door de gezondheidszorg in Nederland is dat nu anders. Dit is de geschiedenis van de gezondheidszorg in Nederland samengevat in een tijdlijn.

1832
Ziektes als tyfus, pokken, cholera
De Goudbloemsgracht in Amsterdam, circa 1850. Het is een grote stinkende sloot, met vervuild water en een ondraaglijke stank. (Beeld: Willem Hekking, Archief Amsterdam)
Al sinds de mens bestaat, kan deze ziek worden. Dokters proberen mensen beter te maken – met de kennis van dat moment of met pure kwakzalverij. In de negentiende eeuw zorgt de industrialisatie voor veranderingen in de volksgezondheid. Mensen werken in fabrieken en leven dicht op elkaar in de stad. De ongezonde omstandigheden zorgt voor besmettelijke infectieziekten, zoals pokken, tyfus en tuberculose. In 1832 breekt in Nederland een grote cholera-epidemie uit. Bij cholera krijg je buikpijn en diarree. Dit zorgt voor uitdroging en in veel gevallen tot sterfte. De bacterie verspreidt zich in het vervuilde drinkwater. Maar dat weten veel mensen niet.
1850
De eerste ziekenhuizen
Een ansichtkaart van het Diakonessenhuis in Utrecht, circa 1920. Het is een van de oudste ziekenhuizen van Nederland. (Beeld: GroetUit)

Wie ziek is, wordt meestal verzorgd door familieleden. Alleen rijken konden een dokter aan huis betalen. Vanaf 1850 ontstaan in Nederland de eerste ziekenhuizen. Toch ontbreekt het hier vaak nog aan medische kennis en hygiëne. In het ziekenhuis word je dus niet per se beter.

1878
Opleiding tot verpleegkundige
Verpleegsters van de kinderkamer in het Gemeenteziekenhuis op de Zuidwal, begin twintigste eeuw. (Beeld: Haagse Beeldbank)

In de tweede helft van de negentiende eeuw worden allerlei medische ontdekkingen gedaan. Mensen gaan steeds beter begrijpen hoe ziekten ontstaan en hoe je verspreiding van de bacteriën tegengaat. In 1878 ontstaat de eerste opleiding voor vrouwen om verpleegster te worden. De gezondheidszorg wordt steeds wat professioneler.

1880
Preventieve maatregelen
In Arnhem wordt vanaf 1870 een begin gemaakt met de aanleg van riolering. (Beeld: Gelders Archief)

Nu er meer kennis is over hoe mensen ziek worden, moet er iets aan worden gedaan, vinden veel artsen. Ze willen dat de regering de leefomstandigheden van de arbeiders verbetert. Met preventieve maatregelen kan ziekte worden voorkomen. Vanaf 1880 krijgen veel steden riolering en worden waterleidingen aangelegd. Zo verdwijnen belangrijke besmettingsbronnen voor ziektes. Ongezonde krotwoningen worden vervangen. De kwaliteit van voedsel zal voortaan door een Keuringsdienst van Waren worden gecontroleerd.

1926
Diploma
Een verpleegster doet een baby in bad bij het kraambed van een vrouw, 1928. (Beeld: Collectie Stichting Nationaal Museum van Wereldculturen)

Om in de gezondheidszorg te werken, is voortaan een diploma verplicht. Zowel artsen als verpleegkundigen gaan hygiënischer werken, met meer kennis en technieken. In 1926 wordt een aparte opleiding opgezet voor de kraamzorg, om de gezondheid van moeder en baby te bevorderen. Het sterftecijfer daalt in deze periode flink.

 

☞ Meer weten: Geschiedenis van de thuiszorg in Nederland (Andere Tijden, SchoolTV)

1941
Ziekenfonds
Een bericht uit het Algemeen Handelsblad over de invoering van het ziekenfonds, 1941. (Beeld: collectie Gerard de Boer)

De gezondheidszorg wordt beter, maar lang niet iedereen kan dit betalen. In 1941 wordt daarom begonnen met het ziekenfonds. Met een kleine, verplichte verzekering, kunnen zieken met een laag inkomen ook worden geholpen. De overheid vergoedt de belangrijkste medische kosten.

1945
Oorlogsslachtoffers
Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog worden noodziekenhuizen gebouwd, zoals deze in ’s-Heerenberg, 1945. (Beeld: Antoine Booms)

Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn er veel zieken en gewonden. Het zorgt voor het ontdekken en vaak uit nood uitproberen van nieuwe behandelingen en medicijnen. Een belangrijke toepassing is de penicilline, waarmee infectieziekten behandeld kunnen worden.

 

☞ Meer weten: Vaccinaties tegen ziektes (Andere Tijden, SchoolTV)

1981
Specialisatie in de zorg
Medewerkers in een nieuwe verloskamer in het ziekenhuis Mariastichting, 1983. (Beeld: Collectie Mariastichting)

Dankzij nieuwe technieken kunnen zieken beter worden behandeld. Met de intrede van de MRI-scanner in 1981 kan de ‘binnenkant’ van het lichaam beter bekeken worden. In ziekenhuizen ontstaan gespecialiseerde afdelingen, met gespecialiseerd personeel.

1994
Goede zorg is dure zorg
Nederland vergrijst - de gemiddelde leeftijd ligt steeds hoger. (Beeld: Pexels)

De gezondheidszorg in Nederland is flink verbeterd. Het is één van de belangrijkste taken van de overheid. Sinds 1994 is er in het kabinet een eigen minister voor Volksgezondheid. Het is een van de ministeries met het meeste budget.

 

De deskundigheid van zorgpersoneel, maar ook de preventieve maatregelen, zorgen dat mensen minder ziek worden en langer leven. Dit zorgt voor vergrijzing: de gemiddelde leeftijd van de bevolking stijgt. De zorgt wordt daarom steeds duurder. Door afspraken te maken over medicijnen en het eigen risico voor zorgkosten te verhogen, wil de regering de zorg betaalbaar houden – voor iedereen.

 

☞ Meer weten: Wat is vergrijzing? (Clipphanger, SchoolTV)

Disclaimer bij de tijdlijn
De geschiedenis is een verhaal over vroeger, gebaseerd op historische gebeurtenissen en onderzoek hiernaar. De wijze van vertelling verschilt – door de auteur, de tijd en plaats van schrijven en het doel. Deze tijdlijn heeft als doel een globaal, en zo vereenvoudigd, beeld te schetsen van de historische ontwikkeling.

De tijdlijn is bruikbaar als samenvatting bij het volgende examenonderwerp van geschiedenis in het voortgezet onderwijs:
☞ Ontwikkeling van de gezondheidszorg in Nederland (GS/V/4)