Met veel plezier woon ik al een aantal jaar in Amsterdam Oost. Vlakbij het Amsterdam Fashion Institute, en vlakbij metrostation Weesperplein. Of eigenlijk: vlakbij de vroegere Amstelbrouwerij en vlakbij de (helaas) afgebroken Weesperpoort. Dat leerde ik dankzij het verhalenplatform Geheugen van Oost, een van de vele online initiatieven op het gebied van erfgoed.

Ik moet toegeven: het is een wat lastig begrip, dat erfgoed. Een mooie omschrijving komt van Robert Nouwen (2008): ‘Erfgoed is de natuurlijke bemiddelaar tussen een samenleving en haar verleden.’

Erfgoed onderscheidt zich van geschiedenis door actieve betrokkenheid van het publiek met het verleden (Lowenthal, 1998).  Shared authority is hierbij een onvermijdelijke term: het publiek draagt bij, niet alleen aan de informatie maar ook aan de interpretatie van het verleden (Frisch,  1990). Al deze verhalen over het verleden kunnen relevant zijn voor de toekomst en kunnen bovendien bijdragen aan identiteitsvorming (Frijhoff, 2017).

‘De toekomst begint bij het verleden’

Aan erfgoed wordt steeds meer aandacht besteed. Logisch, want het is overal. Zo ook in mijn eigen buurt. Het digitale platform Geheugen van Oost is zo een voorbeeld waarbij iedereen zijn of haar verhaal kan bijdragen. Door je eigen account aan te maken kun je zelf verhalen plaatsen. Iedereen kan co-creator worden, wat ‘het contact tussen buurtbewoners stimuleert’, aldus het mission statement op de website. ‘De toekomst begint bij het verleden’, is het motto.

Op de website zijn in de loop der jaren duizenden verhalen, foto’s en documenten toegevoegd. Een handige feature is de interactieve kaart, waarbij de verhalen per locatie gebundeld zijn. Hele levensverhalen zijn op het platform te vinden, maar ook de verschillen tussen vroeger en nu in het stadsdeel worden zichtbaar. Elke keer als ik langs de Vrolikstraat fiets denk ik aan de Gooische Moordenaar: geen gewelddadig persoon, maar een tram die zo’n tachtig jaar geleden door de buurt reed en door de vele ongelukken de lugubere bijnaam heeft gekregen.

Het zijn al die verhalen die het verleden levendig maken en een ‘collectief geheugen’ vormt, in dit geval op lokaal niveau. Het Geheugen van Oost is dan ook een perfect voorbeeld van hoe erfgoed een plaats kan vinden in de maatschappij, en helemaal in de digitale wereld.

Een ‘berg erfgoed’

Hoe toegankelijk het platform ook is, heel overzichtelijk is het allemaal niet. Juist doordat iedereen verhalen kan toevoegen is het een onoverzichtelijke ‘berg erfgoed’ geworden. De interactieve kaart laat slechts een fractie van de verhalen zien. En er kan dan wel op buurt gezocht worden, op tijd kan dat helaas niet. Het werken met trefwoorden is daarom een perfecte uitkomst, maar moet dan wel uitputtend gebeuren.

Erfgoed kan beter

Het internet laat erfgoed als geen ander tot zijn recht komen. Het is veelzijdig en toegankelijk. Maar die toegankelijkheid moet ook in de uitvoering terugkeren. De verhalen mogen dan wel door buurtbewoners zijn opgegraven, als geïnteresseerde zou je zelf niet nóg eens door een berg moeten graven. In het geval van Geheugen van Oost zou ik zeggen: erfgoed kan beter. Het idee van shared authority wordt hierbij misschien iets té veel aan het publiek overgelaten. Een historicus, of gewoon iemand met gevoel daarvoor, zou zijn of haar best kunnen doen de presentatie, vindbaarheid en aantrekkelijkheid te verbeteren.

Dit artikel is geschreven voor de masteropleiding Publieksgeschiedenis, Universiteit van Amsterdam 2018-2019

Verwezen naar

Frijhoff, W. (2017). Dynamisch erfgoed. Of; heeft de cultuurgeschiedenis toekomst. Amsterdam: SUN.

Frisch, M. (1990). A Shared Authority. Essays on the craft and meaning of oral and public history. Albany: State University of New York Press.

Lowenthal, D. (1998). The Heritage Crusade and the spoils of history. Oxford: Cambridge University Press.

Nouwen, R. (2008). Nadenken over publieksgeschiedenis en erfgoed. Limburg – Het Oude Land van Loon, 87, 193-203.