Met meer dan 80 miljoen inwoners is Duitsland een van de grootste landen van Europa. Onze oosterburen zijn bovendien welvarend, invloedrijk en ogenschijnlijk stabiel. Dat is niet vanzelfsprekend. De geschiedenis van Duitsland in de twintigste eeuw is grillig, complex en bovendien van grote invloed geweest op Nederland en de rest van de wereld. Dit is de geschiedenis van Duitsland in de twintigste eeuw samengevat in een tijdlijn.
Eeuwenlang vormt het gebied dat wij nu Duitsland noemen een lappendeken van steden en staten. Na oorlogen tegen Frankrijk wordt Duitsland in 1871 een keizerrijk. De staatsman Otto von Bismarck uit de staat Pruisen is de drijvende kracht hierachter en wordt de eerste rijkskanselier. Koning Wilhelm I, ook uit Pruisen, wordt de eerste keizer. Samen hebben zij de feitelijke macht: het ingestelde parlement heeft amper bevoegdheden.
Het nieuwe keizerrijk is in één klap een groot en machtig land. De industrie groeit begin twintigste eeuw sterk, net als het aantal inwoners. Een buitenlandse politiek, met als doel om koloniën te verwerven, zorgt voor spanningen in Europa. Een combinatie van , bondgenootschappen en militair vertoon zetten de verhoudingen op scherp.
In 1914 raakt het Duitse keizerrijk betrokken bij de Eerste Wereldoorlog. Het land is in conflict met onder andere Rusland, Frankrijk en Engeland. Met enthousiasme en geloof in een korte oorlog, willen Duitse troepen Frankrijk aanvallen via België. De opmars valt stil en mondt uit in een bloedige loopgravenoorlog die jaren duurt. Ondertussen vallen er miljoenen doden, mede door de inzet van nieuwe wapens en gifgas.
☞ Meer weten: Waarom was de Eerste Wereldoorlog zo verschrikkelijk? (NPO Kennis)
Na vier jaar vechten eindigt de oorlog. Duitsland erkent zijn verlies en wordt als grootste schuldige aangewezen. Er worden verschillende vredesverdragen gesloten. De bekendste is het Verdrag van Versailles. Het land moet miljarden aan oorlogsschade betalen, het leger inkrimpen en gebieden afstaan – zowel in Duitsland zelf als in de koloniën.
Na de oorlog vlucht de Duitse keizer naar Nederland. Het keizerrijk komt zo in 1918 ten einde. Met een nieuwe, democratische regering begint de Republiek van Weimar, vernoemd naar de stad waar de nieuwe grondwet is getekend. De regering krijgt weinig steun. Veel Duitsers zijn boos dat het land zich over heeft gegeven in de oorlog en dat het alle schuld heeft gekregen.
De Republiek van Weimar kent niet alleen politieke maar ook grote economische problemen. Het lukt de regering niet de herstelbetalingen te doen. Frankrijk besluit daarop in 1923 het Duitse Ruhrgebied te bezetten, een belangrijk gebied voor de industrie. Het maakt de Duitse economie nog zwakker. De regering drukt geld bij, wat zorgt voor enorme . Op het hoogtepunt van de inflatie kost één ei wel 80 miljard Duitse mark.
De Verenigde Staten besluiten om Duitsland te steunen. Met het Dawesplan krijgt het land goedkope leningen om de eigen economie op te bouwen en de herstelbetalingen te doen.
☞ Meer weten: De Duitse geldontwaarding (Welkom in de jaren 20 en 30, SchoolTV)
De groei van de Duitse economie stopt als een wereldwijde economische crisis uitbreekt, overgewaaid uit de Verenigde Staten. Dit land stopt de financiële steun aan Duitsland. Veel Duitse bedrijven gaan in de jaren dertig failliet en mensen raken hun baan kwijt.
De onvrede in Duitsland groeit. De Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP), belooft de werkloosheid aan te pakken en te stoppen met de herstelbetalingen. De politieke partij krijgt bij verkiezingen steeds meer stemmen, mede dankzij hun welbespraakte leider: Adolf Hitler. In 1933 komt de NSDAP in de regering. Adolf Hitler wordt de leider. Door nieuwe wetten aan te nemen en tegenstanders uit te schakelen, verdwijnt de democratie. De Republiek van Weimar verdwijnt en Duitsland wordt een dictatuur.
☞ Meer weten: Hoe kwam Hitler aan de macht? (SchoolTV)
De partij van Adolf Hitler, de nazi’s, maken van Duitsland een totalitaire staat. De politiek, de rechterlijke macht, de media en alle organisaties moeten Hitlers ideeën steunen. Deze nationaalsocialistische ideeën gaan over het streven naar één groot Duits rijk, waar minderwaardige rassen zoals Joden, Roma en Sinti, niet in thuis horen. Om dit tot stand te brengen worden onderdrukking en terreur gebruikt.
Uit angst voor een nieuwe grote oorlog, staan andere landen het toe als Hitler verschillende landen en gebieden aan zijn rijk toevoegt, zoals Oostenrijk en Sudetenland. Pas als in 1939 Polen door de nazi’s wordt binnengevallen, verklaren de Britse en Franse regering de oorlog. Het is het begin van de Tweede Wereldoorlog.
Het Duitse leger bezet veel landen in Europa, waaronder Nederland in 1940. Miljoenen soldaten en burgers komen om het leven. In vernietingskampen worden zo’n 6 miljoen Joden vermoord. Doordat veel landen samen vechten tegen de nazi’s – de geallieerden – wordt het Duitse leger in 1945 verslagen. Vlak voor de bevrijding pleegt Hitler zelfmoord.
☞ Meer weten: Een bezoek aan Auschwitz (SchoolTV)
De Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Frankrijk en de Sovjet-Unie zijn de vier landen die de nazi’s verslaan. Zij hebben het lot van het verslagen Duitsland in handen. De meeste bevrijders willen van Duitsland een en democratisch land maken. Alleen de Sovjet-Unie wil dit niet: zij willen dat Duitsland, net als zij, wordt. Duitsland wordt in vier delen opgesplitst, net als de hoofdstad Berlijn. De geallieerden zijn hier de baas.
Al snel besluiten de Amerikaanse, Britse en Franse regering om samen te werken en hun gebieden samen te voegen. Ze voeren ook een nieuwe munt in. De Sovjet-Unie wil dit niet en blokkeert een deel van Berlijn. In 1949 valt Duitsland uiteen in twee aparte landen. West-Duitsland wordt de Bondsrepubliek Duitsland (BRD). Oost-Duitsland wordt de Duitse Democratische Republiek (DDR).
In de BRD bloeit, net als in andere westerse landen, de economie na de oorlog snel op. In de DDR is het communisme ingevoerd onder controle van de Sovjet-Unie. De burgers zijn hier minder vrij en welvarend.
☞ Meer weten: Vijandbeeld (Koude Oorlog in de klas, SchoolTV)
In de jaren vijftig vluchten veel Duitsers van het armere oosten naar het rijkere westen. De meeste mensen gaan via Oost-Berlijn naar West-Berlijn, om vervolgens verder te reizen. Dat wil de regering van de DDR niet. In 1961 begint daarom de bouw van een muur rondom West-Berlijn. Door deze Berlijnse muur kunnen Oost-Duitsers hun land niet meer ontvluchten. Het zet de verhoudingen tussen het kapitalistische westen en het communistische oosten verder op scherp in een periode die de Koude Oorlog wordt genoemd.
☞ Meer weten: Jong in de DDR (Andere Tijden, SchoolTV)
Bijna dertig jaar lang leven de inwoners van Duitsland gescheiden van elkaar. Door de politieke verschillen lijkt hereniging ver weg. Toch begint dit vanaf de jaren tachtig langzaam te veranderen. De nieuwe leider van de Sovjet-Unie, Michail Gorbatsjov, zoekt toenadering met de westerse landen. In de DDR neemt de onvrede onder de burgers toe. Mede door de televisie zien zij hoe het leven in West-Duitsland is. Er worden grote demonstraties gehouden, voor meer democratie en vrij kunnen reizen. In 1989 valt daarom de Berlijnse muur – soms letterlijk, doordat stukken worden weggehakt.
☞ Meer weten: De val van de Berlijnse muur (SchoolTV)
Na de val van de Berlijnse muur ligt de weg vrij voor hereniging van Duitsland. Helmut Kohl, de bondskanselier van West-Duitsland, leidt de eenwording. In 1990 worden verkiezingen gehouden. De partij van Kohl wint en later in het jaar is Duitsland officieel weer één land.
In de jaren negentig ontwikkelt Duitsland zich als belangrijk land in Europa, maar ook in de samenwerking van de Europese Unie. Het land neemt, mede door de grootte en centrale ligging, vaak een leidende rol bij internationale problemen. Een belangrijke politica is Angela Merkel. Zij wordt in 2000 de eerste vrouwelijke partijleider van de christendemocratische CDU. Namens die partij is zij van 2005 tot 2022 bondskanselier van Duitsland.
☞ Meer weten: Wie is Angela Merkel? (NPO Kennis)
Disclaimer bij de tijdlijn
De geschiedenis is een verhaal over vroeger, gebaseerd op historische gebeurtenissen en onderzoek hiernaar. De wijze van vertelling verschilt – door de auteur, de tijd en plaats van schrijven en het doel. Deze tijdlijn heeft als doel een globaal, en zo vereenvoudigd, beeld te schetsen van de historische ontwikkeling.
De tijdlijn is bruikbaar als samenvatting bij het volgende examenonderwerp van geschiedenis in het voortgezet onderwijs:
☞ Historisch overzicht vanaf 1900 (GS/K/10)