Wat is er effectiever dan over de geschiedenis lezen? Precies: de geschiedenis ervaren. Voelen. Ruiken. Proeven! Niet enkel kennisoverdracht, maar je wanen in het verleden, om zo een beeld van het verleden te krijgen. Een ware experience. Mijn verwachtingen waren dan ook hoog gespannen toen ik in het Zaans Museum de Verkade Experience ontdekte. Dat bleek een teleurstellende ervaring.

‘Als miljoenen buitenlandse toeristen er zijn geweest, moet ik er ook maar een keer naartoe.’ Met die motivatie reisde ik af naar de Zaanse Schans: een prachtig stuk erfgoed wat voor veel toeristen waarschijnlijk het ideaalbeeld van Nederland vormt. Molens, dijken, kaas en figuranten in klederdracht – heerlijk!

Terwijl de hordes toeristen al hun vakantiegeld spendeerden in de oer-Hollands gedecoreerde kaaswinkel trok ik naar het strategisch gelegen Zaans Museum, waar de geschiedenis van de streek en de industrie centraal staat.

Bordjes

Het is als student publieksgeschiedenis gedurfd om toe te geven, maar ik doe het dapper toch: soms heb ik in een museum geen zin om alle bordjes te lezen. Helemaal niet als je net daarvoor een al een uur tussen de molens en toeristen hebt gebanjerd. Bij binnenkomst van het museum worden de drie ‘bloeiperiodes’ van de Zaanse industrie formeel opgesomd. Ik heb in mijn leven langere stukken gelezen, toch vond ik het op dat moment een hoop tekst.

Het Zaans Museum is schitterend opgezet, met mooie belichting en een fraaie collectie. Maar ja, op een paar interactieve panelen na, wel veel bordjes. Gelukkig werd ons bij binnenkomst door de museummedewerkster als gewezen op de Verkade Experience. ‘Want ja, alles moet tegenwoordig een experience zijn!’, sprak ze enigszins cynisch.

Aan de vormgeving zal het niet liggen: de entree ziet er indrukwekkend uit. De volledige muur is behangen met oude foto’s van de Verkadefabriek – u weet wel, van de koek en chocolade. Met de trap daal je langzaam af naar de experience. ‘Je waant je er in een vroeg twintigste-eeuwse fabriek, waar de originele machines op volle toeren draaien’, aldus het museum zelf.

Bij een experience verwacht ik een beleving: iets dat je ondergaat, waarbij je bij de hand wordt genomen om zo de geschiedenis te ervaren. In ieder geval is een experience heel iets anders dan een ‘gewone’ expositie. Tenminste, dat dacht ik.

Een verkapte expositie

De Verkade Experience bleek gewoon een verkapte expositie. De loeiende machines in het midden van de ruimte waren simpelweg museumobjecten waar je enkel naar kon kijken – ‘verboden aan te raken’. Daar gaat de mogelijkheid tot ‘voelen’, of welke andere zintuigelijke ervaring je ook kan krijgen.

Als bezoeker was je aan je lot overgelaten. De informatie? Die stond op bordjes. Heel veel bordjes. Als ik op dat moment ergens geen zin in had…

Tussen de museumstukken in vitrines en informatieborden waren – gelukkig – enkele schermen te vinden waarop games gespeeld konden worden. Het Bonbon-inpakspel bijvoorbeeld, of een spel waarbij je moet raden waar de cacaobonen vandaan komen. Het is die interactiviteit die je verwacht bij een experience. Maar ironisch genoeg waren er in het ‘gewone’ deel van het museum meer, betere en modernere technieken gebruikt dan hier.

Ervaring met experience

Het is maar een term, ‘experience‘, een naam. Maar het gebruik ervan schept wel verwachtingen. Het is een concept waarmee je, als je het goed doet, juist op een andere manier (museum)bezoekers kan informeren. Zonder bordjes. Zonder vitrines.

Het kan, hebben ze in Madurodam in Scheveningen bewezen. Het mag dan geen museum zijn – en al helemaal geen historisch museum – toch hebben ze met de attractie Nieuw Amsterdam een mooie manier van geschiedvertelling gevonden. Als bezoeker stap je daar een eerste ruimte binnen: het schip De Vergulde Bever. Een voice-over vertelt waar de reis naartoe gaat. In de volgende ruimte staat Peter Stuyvesant je op te wachten, aan de kust van Nieuw-Amsterdam. Als bezoeker kun je kanonnen afschieten, terwijl ondertussen verteld welke Nederlandse roots je nu nog altijd in New York kan terugvinden.

Van de plantage tot de fabriek

Hoe de Verkade Experience meer een experience kan worden? Heel simpel: door de bezoeker bij de hand te nemen en een ervaring te bieden. Maak een duidelijke route, waarbij alle facetten voorbijkomen. Begin desnoods op een plantage in Afrika, waar de Verkadefabriek haar cacao vandaan haalt. Stap vervolgens aan boord van een schip richting de Zaanstreek, om vervolgens via de kleedkamer van de fabriek de enorme hal in te stappen waar de machines staan te loeien. Voice-overs, projecties, interactie met het publiek om bepaalde doelen te halen: dát zorgt voor een experience.

Tot die tijd verzoek in het Zaans Museum om de naam gewoon te veranderen in de Verkade Tentoonstelling.

Dit artikel is geschreven voor de masteropleiding Publieksgeschiedenis, Universiteit van Amsterdam 2018-2019