‘D-Day, 6 juni 1944. De start van operatie Overlord voor de bevrijding van Europa. Duizenden parachutisten en tienduizenden infanteristen landen in Normandië.’ Met die woorden opent presentator Patrick Lodiers elke aflevering van De Langste Dag. In deze historische realityserie van BNN uit 2014 kruipt een groep jongeren in de huid van militairen van toen, om zo een fractie mee te maken van deze gebeurtenis. Operatie Overlord bleek in 1944 een succes. Is de missie van De Langste Dag ook geslaagd?

Modestudente Patricia (19): ‘D-Day? De dag? Ik weet niet, dat er iets gaat gebeuren ofzo?’

Uitzendkracht Nick (18): ‘Ja, dat zal wel een dag zijn dat er iets gebeurd is ergens, in Afghanistan ofzo. Een ongeluk met veel doden?’

Het zijn slechts twee van de uitspraken waar de achtdelige reeks De Langste Dag mee opent. Het historisch besef is, zo blijkt, nog niet bij alle kandidaten even aanwezig. In de historische realityserie van BNN krijgen dertig jongeren de kans om D-Day, zeventig jaar na dato, opnieuw mee te maken. Daarvoor moeten zij eerst een zware militaire training ondergaan en vallen er tien kandidaten voortijdig af. De overgebleven twintig worden in twee teams ondergebracht: de parachutisten en de infanteristen. Zij zullen net als in 1944 op de kust van Normandië landen, om zelf ‘de langste dag’ te reconstrueren. In de afleveringen die volgen, strijden de twee teams in hun tocht door Frankrijk tegen elkaar, waarbij opnieuw deelnemers zullen afvallen. Van de nazi’s ontbreekt overigens elk spoor. Het team dat in de laatste aflevering met de meeste deelnemers Parijs bereikt, wacht ‘eeuwige roem’. Daar zal de bevrijding – maar dus ook de overwinning – worden gevierd.

‘Leeftijdsgenoten van vroeger’

Wat betekent vrijheid eigenlijk voor jongeren van nu? Dat is de vraag die Patrick Lodiers als voice-over regelmatig in de afleveringen stelt, en wat ook meteen de didactische ondertoon van de serie lijkt. De deelnemers treden in de voetsporen van ‘hun leeftijdsgenoten van zeventig jaar geleden, die voor onze vrijheid hebben gestreden’. Om deze doelen te bereiken, is gekozen voor een realityserie, waarin de jongeren worden gevolgd in hun militaire training, maar ook tijdens het nabootsen van D-Day en hun voettocht van Normandië naar Parijs.

Inleven

De keuze voor een realityserie is een slimme zet, die nog niet vaak is toegepast in Nederlandse historische programma’s. De Langste Dag is geïnspireerd op Destination D-Day, dat in 2004 door de BBC werd uitgezonden. Ten opzichte van het origineel zijn enkele aanpassingen gedaan. Zo is in de Nederlandse versie meer aandacht voor de persoonlijkheden en mogen ook vrouwen deelnemen. In de Britse versie komen daarentegen meer ooggetuigen aan het woord.

Volgens De Groot (2016) is een realityserie een geschikt medium om een ‘mentale en emotionele ervaring van het verleden over te brengen’. Het programma past ook binnen de entertainment age, zoals Gray en Bell (2013) dat omschrijven. Daarin spelen gewone mensen een belangrijke rol. In dit geval jongeren, wat goed past bij de doelgroep die BNN als omroep wil bereiken. Op die manier is identificatie eenvoudiger en kun je je als kijker eerder inleven. De deelnemers reflecteren op de geschiedenis, sterker nog, ze spelen het na en verplaatsen zich in leeftijdsgenoten van vroeger. Het past binnen de ‘persoonlijke en reflectieve blik’ van geschiedenistelevisie (Gray en Bell, 2013).

Er kleeft echter ook een nadeel aan het format van een realityserie. Vooral de eerste twee afleveringen hebben een hoog amusementsgehalte, waardoor de historische context wordt overschaduwd. Alleen de opvallende kandidaten zijn in beeld, de probleemgevallen. Zo is er veel aandacht voor Gregory die niet met gezag kan omgaan en het dan ook voortdurend aan de stok krijgt met de sergeant-majoor. De kandidaten worden als stereotypen neergezet, wat voor veel vermaak zorgt. Het D-Day-element had in deze twee afleveringen ook weggelaten kunnen worden, dat had voor de uitzending niet uitgemaakt.

Ontwikkeling

De volgende afleveringen van De Langste Dag zijn geheel anders van opzet en is er steeds meer ruimte voor de geschiedenis. Heb je dus het gevoel in de eerste twee afleveringen naar Big Brother te kijken, waarin de deelnemers blijk geven weinig inlevingsvermogen en historisch besef te hebben, de volgende afleveringen van De Langste Dag zijn geheel anders van opzet. Er is dan steeds meer aandacht voor de persoonlijke ontwikkeling van de kandidaten, terwijl het amusementsgehalte minder wordt.

Het naspelen van D-Day is daarbij letterlijk en figuurlijk het hoogtepunt. In elke aflevering vertelt een deelnemer hoe hij of zij het proces ervaart, maar ook hoe zij met de opgedane kennis kijken naar de gebeurtenissen van zeventig jaar geleden. Dit komt het sterkst tot uitdrukking in de aflevering waarin de jongeren dog tags krijgen uitgereikt. Op deze identiteitsplaatjes staan de namen van soldaten die D-Day hebben meegemaakt. Patrick Lodiers neemt enkele kandidaten mee naar een plek waar deze soldaat iets bijzonders heeft verricht. Op die manier worden de deelnemers geactiveerd om zich in te leven en na te denken over hoe het vroeger was.

Het besef wat leeftijdsgenoten zeventig jaar geleden hebben gedaan om vrijheid te brengen: dat is het kwartje dat moet vallen. Niet alleen bij de deelnemers zelf, maar ook bij de kijker. Om de geschiedenis in een realityserie te gieten helpt daarbij.

Historische context

Het inpassen van de geschiedenis in een realityserie is nog een hele opgave. De historische informatie diewordt geleverd, is afkomstig van Patrick Lodiers, ofwel als presentator, ofwel als voice-over. Daarbij ligt de focus enkel en alleen op D-Day zelf, met kort de aandacht voor de aanloop en de afloop daarvan. In De Langste Dag wordt weinig aandacht besteed aan de historische context van D-Day: de Tweede Wereldoorlog zelf. Zo komt de uitleg waarom Europa bevrijd moest worden amper aan de orde, laat staan dat er aan het Oostfront ook werd gevochten. Het grotere plaatje waarin D-Day plaatsvond, wordt niet getoond. Wat verder opvalt, is het gebruik van dramatische muziek, waardoor de kijker emotioneel bij het programma wordt betrokken.

Toch proberen de makers het programma soms zo accuraat mogelijk te maken. Er wordt veelvuldig historisch beeldmateriaal in de afleveringen verwerkt. Voor de landing op het strand bij Normandië wordt voor de parachutisten een echte, originele Dakota gebruikt, waar de kogelgaten nog in zitten. En ook de infanteristen worden op het strand ‘onder vuur genomen’. Je kunt je daarbij wel afvragen of dit naspelen niet kwetsend was voor nog levende militairen of mensen die op dat moment op het strand waren om stil te staan bij de gruwelijkheden van toen. In de afleveringen daarna nemen de teams het dus niet tegen de nazi’s op, maar tegen elkaar. Het is een keuze die omwille van het format is gemaakt, en niet om de geschiedenis recht te doen. De vraag is echter of deze, en andere historische informatie, nodig is voor het doel dat de makers willen bereiken. De vorm van het programma leent zich juist uitstekend om de verbeeldingskracht van de kijker aan te spreken (De Groot, 2016).

In De Langste Dag worden ook veel parallellen getrokken naar nu. Op die manier wordt getracht het heden te verklaren (Edgerton, 2000). Zo is in de tweede aflevering een Uruzgan-veteraan te gast, die over zijn ervaringen vertelt. Het gaat niet per se om de feiten, maar meer om de aspecten die relevant zijn om het publiek te bereiken. Het gaat om inleving, om het overbrengen van emoties.

Conclusie

‘Ik kan mij zeker verplaatsen in een soldaat van zeventig jaar geleden. Je moet echt wel de ballen hebben om de hoogste prijs te betalen.’

Met die woorden opent Boudewijn (18) de laatste aflevering. Een grote stap ten opzichte van de opening van de eerste aflevering. Op basis van deze uitspraak, die getuigt van historisch besef en inleving, zou je kunnen zeggen: missie geslaagd. Met kijkcijfers die schommelden tussen de 300.000 en 400.000, werd het voor een programma op NPO3 ook redelijk goed bekeken.

Maar is het inhoudelijk ook geslaagd? De Langste Dag is een geschiedenisprogramma over de Tweede Wereldoorlog zónder nazi’s en met louter helden en waarin weinig historische context wordt gegeven. Tenminste, dat is wat je vanuit academisch oogpunt zou kunnen stellen. Een programma als De Langste Dag moet juist bekritiseerd worden binnen het eigen genre, betogen ook Knevel & Turpijn (2015). In dit genre is volledige historische juistheid en informatie niet het hoogste doel. Reality en het maken van connecties tussen verleden en heden wél! Knevel & Turpijn zijn immers van mening dat ‘het doorklinken van de eigen tijd’ juist aan de basis ligt van goede publieksgeschiedenis.

De mogelijkheid tot inleven, tot het verbeelden van een historische gebeurtenis en uiteindelijk het laten groeien van historisch besef en dus ook persoonlijke ontwikkeling: dat is wat De Langste Dag weet te bewerkstelligen. Missie tóch geslaagd!

Dit artikel is geschreven, in samenwerking met Loes Knijn en Loek Zoon, voor de masteropleiding Publieksgeschiedenis, Universiteit van Amsterdam 2018-2019

Literatuurlijst

De Groot, J. (2016). Consuming History. Historians and Heritage in Contemporary Popular Culture. Londen: Routledge.

Edgerton, G. (2000). Television as historian: an introduction. Film & History. An interdisciplinary journal of film and television studies, 30,1, 7-12.

Gray, A. & Bell, E. (2013). History on Television. Londen/New York: Routledge.

Knevel, P. & Turpijn, J. (2015). "Dat is wel eens anders geweest!" Geschiedenis op de Nederlandse televisie’. BMGN-Low Countries Historical Review 130, 87-106.

Schama, S. (2004). Television and the Trouble with History. New York: David Cannadine, History and the Media.