De nieuwste series op Netflix, de populairste YouTubers, de laatste modetrends: dikke kans dat ze afkomstig zijn uit… precies ja, Amerika. De Verenigde Staten – om het land precies aan te duiden – vormen een cultureel gidsland. Ook in Nederland worden de Amerikaanse ontwikkelingen goed in de gaten gehouden. Andersom zullen veel Amerikanen nu denken dat Nederland niet groter is dan Amsterdam. En dat terwijl Nederlanders aan de wieg stonden van deze grootmacht! Dit is de geschiedenis van Nederland en Amerika samengevat in een tijdlijn.
Op zoek naar grondstoffen en specerijen. Maar ook naar een beter leven, weg van de Spaanse overheersers en geloofsonderdrukking. Nederlanders gaan in de zeventiende eeuw op ontdekking. Zo meert in 1609 het VOC-schip de Halve Maen aan in een gebied, dat nu de New York Bay heet. Wat begint als een handelspost, wordt later een plek waar Nederlandse gezinnen een nieuw leven op willen bouwen. Ze noemen de kolonie Nieuw Nederland. Op het eiland dat nu Manhattan heet, komen de eerste nederzettingen. Naast Nederlanders zijn het voornamelijk Britten die eigen kolonies stichten op het Noord-Amerikaanse continent.
De nederzettingen groeien uit tot een stad, die in 1626 de naam Nieuw-Amsterdam krijgt. Al snel wordt daaromheen ook gebouwd. Ze krijgen vaak de naam van Nederlandse plaatsen. Tegenwoordig kun je die nog herkennen in de Engelse benaming. Wat dacht je van Flushing (Vlissingen), Brooklyn (Breukelen) of Harlem (Haarlem).
☞ Meer weten: Van Harlem tot Kikeout (Onze Taal)
Nieuw-Amsterdam moet de ideale stad worden. Dat gaat niet zonder slag of stoot. De oorspronkelijke indianenvolkeren worden uitgekocht of weggejaagd. Om het werk te verrichten, worden tot slaaf gemaakten uit Afrika met schepen naar Amerika vervoerd. Tegelijkertijd ruziën rijke Nederlandse gouverneurs over het bestuur van de kolonie. Nederland raakt in oorlog met Engeland. De Britten veroveren Nieuw-Amsterdam. Directeur-generaal Peter Stuyvesant probeert de kolonie te verdedigen, maar krijgt geen steun vanuit Nederland. Het komt in 1664 tot een akkoord: Nederland krijgt de macht terug over Suriname, dat Engeland had ingenomen. De Britten worden de baas in Nieuw-Amsterdam. Ze hernoemen de nederzetting naar de hertog van York. New York is geboren.
Na de Britse overheersing komt de immigratie vanuit Nederland bijna volledig tot stilstand. Toch speelt Nederland indirect een rol bij een van de belangrijkste Amerikaanse gebeurtenissen: de onafhankelijkheidsoorlog. Deze oorlog ontstaat als de inwoners van de Britse kolonies in opstand komen tegen de Britse regering en hun koning. Ze willen af van de belastingen die zijn opgelegd en een eigen bestuur. Dertien Britse kolonies verenigen zich en kiezen George Washington tot hun leider. Op 4 juli 1776 tekenen de kolonies de Onafhankelijkheidsverklaring. Hierin staat dat de Britse regering niets meer te zeggen heeft in Amerika. De tekst heeft duidelijke inhoudelijke overeenkomsten met een eerdere onafhankelijkheidsverklaring: die van Nederland, zo’n 200 jaar eerder. Met het Plakkaat van Verlatinge werd de Spaanse koning Filips II niet langer erkend als baas van de Nederlanden.
In 1783 komt een einde aan de strijd tussen de kolonisten en de Britse regering. De dertien kolonies worden staten. Met een nieuwe grondwet wordt afgesproken dat elke staat een eigen bestuur krijgt, maar ook een federaal bestuur, met aan het hoofd een president. De eerste die die rol mag vervullen is George Washington, de held van de oorlog.
☞ Meer weten: Wanneer werd Amerika onafhankelijk? (High Speed History, SchoolTV)
Als een van de eerste landen maakt Nederland afspraken met de ‘nieuwe’ Verenigde Staten van Amerika. Het is verdrag over handel, maar ook over vriendschap. De Amerikaanse politicus John Adams wordt de eerste ambassadeur in Nederland. Hij wordt later de president van Amerika.
Door armoede, hoge belastingen of vanwege hun geloof, zoeken mensen naar een beter leven. De Verenigde Staten worden gezien als het ‘beloofde land’. Tussen 1840 en 1870 emigreren bijna 35.000 Nederlanders naar de Verenigde Staten. Onder deze landverhuizers zijn veel boeren. Zij hopen in het uitgestrekte Amerika een groot en succesvol bedrijf te runnen.
De komst van het stoomschip, halverwege de negentiende eeuw, maakt emigratie eenvoudiger en sneller. In 1872 vertrekt vanuit Rotterdam het eerste schip van de Holland-Amerika Lijn. In een halve eeuw verhuizen zo’n 138.000 Nederlanders naar Amerika. Het is slechts een klein deel van de in totaal twintig miljoen Europeanen die de oversteek maken.
☞ Meer weten: De Holland-Amerika Lijn: van oer-Hollandse rederij tot Amerikaanse cruisegigant (NPO Kennis)
Niet voor iedereen is Amerika het beloofde land. De indianen, de oorspronkelijke bewoners van Noord-Amerika, moeten plaats maken voor nieuwe gemeenschappen. Soms in ruil voor spullen, maar veel vaker gedwongen met geweld.
De Verenigde Staten tellen in de negentiende eeuw ook zo’n vier miljoen tot slaaf gemaakten. Zij werken op plantages in de zuidelijke staten. In het noorden bloeit de industrie op en worden fabrieken gebouwd. In deze staten komt het abolitionisme op: een beweging tegen slavernij. In het zuiden wordt gevreesd dat de federale regering, onder leiding van president Abraham Lincoln, slavernij wil verbieden. Elf zuidelijke staten scheiden zich daarom af en kiezen een eigen president.
Het leidt in 1861 tot de Amerikaanse burgeroorlog. Een bloedige strijd volgt, waarbij zo’n 700.000 doden vallen. Ook Nederlandse immigranten vechten mee. Na vier jaar vol veldslagen, geven de generaals van de zuidelijke staten zich over. Vijf dagen na het einde van de oorlog wordt president Lincoln vermoord. Maar hij heeft zijn doel bereikt: de Verenigde Staten ‘verenigd’ houden. En eind 1865 wordt slavernij verboden.
☞ Meer weten: Hoe ziet de strijd tegen rassenongelijkheid in de VS eruit? (NPO Kennis)
Bij de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) en de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) stellen de Amerikanen zich op als bondgenoot van Nederland en andere Europese landen.
In de Eerste Wereldoorlog houden de Verenigde Staten zich de eerste jaren afzijdig. Pas in 1917, na toenemende aanvallen en dreigementen, verklaren zij Duitsland de oorlog. De Amerikanen sturen het leger, maar verkopen ook wapens aan de Britse en Franse leger.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog staan de Verenigde Staten en Duitsland weer tegenover elkaar. De Amerikanen leveren eerst vooral financiële steun aan de geallieerden. Liever doen ze niet nog eens mee aan een oorlog. Dit verandert door de Japanse aanval op de Amerikaanse vloot bij Pearl Harbor in 1941. Samen met onder andere Canadese en Russische troepen, spelen de Amerikanen vanaf 1944 een belangrijke rol in de bevrijding van Nederland en Europa.
☞ Meer weten: Waarom viel Japan Pearl Harbor aan? (High Speed History, SchoolTV)
De Amerikanen en de Russen trekken in de Tweede Wereldoorlog samen op tegen nazi-Duitsland. Kort daarna nemen de spanningen tussen beide landen toe, met name voor verschillen in wereldbeeld en ideologie. De Verenigde Staten streven het kapitalisme na, de Sovjet-Unie (zoals Rusland vroeger heette) het communisme. Het is het begin van de Koude Oorlog.
Nederland kiest als democratisch en kapitalistisch land de kant van de Verenigde Staten. De Amerikanen leveren vanaf 1948 Marshallhulp: geld, goederen en levensmiddelen die bijdragen aan de wederopbouw van Nederland. De economie van Nederland en andere Europese landen die deze financiële steun krijgen, groeit. De Amerikanen verzekeren zich tegelijkertijd van Europese bondgenoten. Zo treedt Nederland in 1949 toe tot de NAVO, het militair bondgenootschap van onder andere Amerika, Canada en enkele Europese landen.
Nederland en Amerika delen gelijke opvattingen over de samenleving. Als klein land kijkt Nederland na de oorlog op tegen Amerika. Ondernemers en vakbondsmensen zien hoe efficiënt de Amerikaanse productie is georganiseerd. Alles is er nieuw en modern, bigger and better. Het leidt tot amerikanisering, waarbij Nederlanders steeds meer gewoontes uit Amerika overnemen, maar ook merken en bedrijven zich hier vestigen. Zo opent in 1971 in Nederland de eerste McDonald’s. Het glaasje limonade wordt ingeruild voor Coca-Cola. Met de komst van televisie en internet zijn het niet alleen producten, maar ook trends die vaker en sneller overwaaien.
☞ Meer weten: Armoede en Amerikanisering in de jaren 50 (SchoolTV)
De Verenigde Staten vormen een machtig land met veel invloed. Té veel, vinden sommigen. Door de Amerikanisering zou de eigen cultuur en identiteit worden verdrongen, vinden vooral nationalistische stromingen, ook in Nederland. Andere groeperingen zijn tegen de politieke inmenging van de Verenigde Staten. Een extreem voorbeeld is de Afghaanse terreurgroep Al Qaida. Zij zien de Verenigde Staten als grote vijand en bedreiging voor hun normen en waarden. Op 11 september 2001 plegen zij een terroristische aanslag in New York, waarbij onder andere twee vliegtuigen tegen de wolkenkrabbers van het World Trade Center vliegen. Het is het begin van Amerikaanse inmenging in Afghanistan. In bepaalde landen wordt het anti-Amerikanisme hierdoor alleen maar sterker.
☞ Meer weten: Wat gebeurde er op 11 september 2001? (SchoolTV)
In 2009 is het exact 400 jaar geleden dat het eerste VOC-schip Amerika bereikte. Dat wordt volop gevierd. Een speciale herdenkingsmunt is door minister-president Jan Peter Balkenende overhandigd aan zijn Amerikaanse collega Barack Obama. Willem-Alexander en Maxima reizen af naar New York, om het New Amsterdam Pavilion te bezoeken – een gebouw dat op het zuidelijke puntje van Manhattan staat. Precies daar waar ooit de eerste Nederlandse kolonisten voet aan land zetten.
Disclaimer bij de tijdlijn
De geschiedenis is een verhaal over vroeger, gebaseerd op historische gebeurtenissen en onderzoek hiernaar. De wijze van vertelling verschilt – door de auteur, de tijd en plaats van schrijven en het doel. Deze tijdlijn heeft als doel een globaal, en zo vereenvoudigd, beeld te schetsen van de historische ontwikkeling.
De tijdlijn is bruikbaar als samenvatting bij het volgende examenonderwerp van geschiedenis in het voortgezet onderwijs:
☞ Nederland en de Verenigde Staten na de Tweede Wereldoorlog (GS/V/6)